ลองจินตนาการถึงหนังไซไฟที่เริ่มต้นฉากแรกด้วยพระเอกแก่ๆ ผิวหนังเหี่ยวย่น โรคภัยรุมเร้า แล้วเขาก็นอนลงบนเตียง หลับไป ร่างกายค่อยๆ หดเล็กลง ทันใดนั้น เขาก็กลายร่างย้อนวัยกลายเป็นเด็กน้อย แล้วเริ่มต้นชีวิตใหม่!

สำหรับมนุษย์ นี่อาจดูเหมือนนิยายวิทยาศาสตร์ที่ห่างไกลจากความเป็นไปได้ แต่สำหรับแมงกะพรุน… นี่คือเรื่องที่เกิดขึ้นจริง!!

ในปี 2011 นักวิจัยทางทะเลคนหนึ่งเก็บตัวอย่างแมงกะพรุนพระจันทร์ (Aurelia spp.) ตัวหนึ่งมาเลี้ยงในห้องแล็บ เวลาผ่านไปจนแมงกะพรุนตัวนั้นเริ่มแก่ตัวและใกล้ตาย แต่แทนที่จะทิ้ง เขากลับย้ายมันไปไว้ในอีกตู้หนึ่ง ด้วยความคิดแค่ว่า เผื่อจะมีอะไรน่าสนใจ… แล้วสิ่งที่เกิดขึ้นก็เหนือความคาดหมายสุดๆ

ในตู้ที่ซากแมงกะพรุนแก่ๆ จมลงสู่พื้น กลับปรากฏหน่อของ Polyp (วัยเด็กของแมงกะพรุน) งอกออกมา เปรียบได้กับเห็นตัวหนอนชินเมโจได๋ งอกออกมาซากผีเสื้อ! การย้อนวัยนี้นอกจากเกิดเมื่อแมงกะพรุนมีอายุมากแล้ว ยังสามารถเกิดขึ้นเมื่อมันเจอภาวะไม่เหมาะสม เช่น อาหารไม่พอ หรือในตู้แออัด แมงกะพรุนบางส่วนจะค่อยๆ จมลงสู่พื้น ลำตัวหดเล็กลง อวัยวะภายในสลายไป แล้วสักพัก หน่อ Polyp ก็จะงอกฟื้นขึ้นมาจากความตาย… ใช้ชีวิตและขยายพันธุ์ต่อไป!

ภาพ: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0145314

ความสามารถนี้ ไม่ได้จำกัดแค่แมงกะพรุนพระจันทร์เท่านั้น แต่แมงกะพรุนอีกหลายชนิด เช่น Chrysaora hysoscellia, Rhizostoma pulmo, Turritopsis nutricula ฯลฯ ก็มีบันทึกไว้ว่าสามารถย้อนวัยจากระยะ Ephyra (วัยรุ่นของแมงกะพรุน) กลับไปสู่ระยะ Polyp ได้เช่นกัน

แต่ที่ต้องยกให้เป็นอันดับหนึ่งและเป็นเทพแห่งการย้อนวัยโดยแท้ ก็คือ ‘แมงกะพรุนอมตะ’ (Immortal Jellyfish) (Turritopsis dorhnii) ที่สามารถย้อนกลับไปกลับมาระหว่าง Medusa – Polyp ได้ไม่จำกัดจำนวนครั้ง ซึ่งเหตุผลเดียวที่มันไม่ลอยอยู่เต็มทะเลก็คือ ถูกกินนั่นเอง

อ้างอิง

• https://news.nationalgeographic.com/2016/02/160302-jellyfish-immortal-science-animals-oceans-deadpool/
• https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0145314

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Pleurobrachia pileus
หมวดหมู่ : Phylum Ctenophora >> Class Tentaculata
สถานที่พบ : มหาสมุทรแอตแลนติก

นี่ไม่ใช่แมงกะพรุน แต่เป็นหวีวุ้นผู้ไม่มีพิษมีภัย เนื่องจากเรื่องราวเธอน่าสนใจ เลยขอเอามาเล่ารวมไว้ด้วยแล้วกัน

หวีวุ้นชนิดนี้ มีชื่อว่า ‘กูสเบอร์รีทะเล’ มันมีหนวดยาวๆ 2 หนวด แต่ละหนวดจะมีซี่ขน ซึ่งตรงปลายจะมีตุ้มเหนียวๆ รอให้เหยื่อมาติด คล้ายที่ดักแมลงวัน… เมื่อดักเหยื่อได้ปุ๊บ สาวเหยื่อขึ้นมา แต่ปัญหาชีวิตคือ ปากอยู่ด้านบน แต่รูหนวดดันอยู่ด้านล่าง จะกินยังไงดีล่ะทีนี้ ?!?

วิธีแก้ปัญหา นางก็ ‘เล่นใหญ่’ โดยการตีลังกาหมุนตัวอย่างรวดเร็วมางับอาหารเข้าปากกิน / จบ

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Carukia barnesi
หมวดหมู่ : Phylum Cnidaria >> Class Cubozoa >> Order Carybdeida
สถานที่พบ : ชายฝั่งทางเหนือของออสเตรเลีย

นี่คือหนึ่งในสายพันธุ์แมงกะพรุนกล่องที่น่ากลัวที่สุด ด้วย 3 เหตุผลคือ

• หนึ่ง มีขนาดที่เล็กมากราวเม็ดลำไย แถมตัวใสๆ จนแทบมองไม่เห็นเมื่ออยู่ในน้ำ แต่หนวดยาวได้ตั้งแต่ไม่กี่เซนติเมตรไปจนถึง 1 เมตร
• สอง พิษร้ายแรงกว่างูเห่า ทำให้คนตายได้ ถึงขนาดมีชื่อเฉพาะของกลุ่มอาการที่โดนพิษพวกนี้ว่า ‘กลุ่มอาการอิรุคันจิ’ ซึ่งมาจากชื่อของชนเผ่าพื้นเมืองออสเตรเลีย ที่ในอดีตเคยได้รับบาดเจ็บจากแมงกะพรุนชนิดนี้เป็นจำนวนมาก
• และความน่ากลัวสุดท้ายคือ เข็มพิษไม่ได้อยู่แค่ที่หนวดเท่านั้น แต่ยังมีเข็มพิษที่ร่ม (Bell) ด้วย

ข้อมูล:

• https://study.com/academy/lesson/irukandji-jellyfish-habitat-facts.html
• https://en.wikipedia.org/wiki/Irukandji_jellyfish

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Bathykorus bouilloni
หมวดหมู่ : Phylum Cnidaria >> Class Hydrozoa >> Order Narcomedusae
สถานที่พบ : น้ำลึกแถบอาร์กติก

(เพลงมา… ตึง ตึง ตึง ตึ่งตึ้งตึง ตึ่งตึ้งตึง) ณ น้ำลึกเย็นยะเยือกและมืดมิดในทะเลแถบอาร์กติก มีแมงกะพรุนชนิดหนึ่งได้ฉายาว่า ‘ดาร์ธเวเดอร์’ แห่งท้องทะเลลึก ด้วยหน้าตาที่เหมือนกับตัวร้ายในภาพยนตร์เรื่อง Star Wars

แมงกะพรุนชนิดนี้เพิ่งถูกค้นพบเมื่อปี 2002 และมันก็มีด้านมืดสมชื่อ นั่นคือหลายชนิดใน Order นี้ จะทำตัวเป็นปรสิตในร่างแม่ตัวเอง! คือใช้ชีวิตเกาะติดกับร่างกายแม่ ดูดซึมสารอาหาร และเติบโตอยู่ภายในนั้น หรือบางครั้งก็อาจสละยานแม่ แล้วไปยึดยาน… เอ๊ย… ยึดร่างของแมงกะพรุนชนิดอื่นๆ เพื่ออยู่อาศัยเป็นปรสิตได้ด้วย

ข้อมูล: https://www.nature.com/scitable/blog/creature-cast/narcomedusae
ภาพ: NOAA Ocean Exploration and Research

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cephea cephea
หมวดหมู่ : Phylum Cnidaria >> Class Scyphozoa >> Order Rhizostomeae
สถานที่พบ : อินโดแปซิฟิก

กะหล่ำชนิดนี้เราสามารถกินได้! นี่คือหนึ่งในสายพันธุ์แมงกะพรุนที่ถูกมนุษย์จับมาทำเป็นอาหาร โดยเฉพาะในจีนและญี่ปุ่น พวกมันมักเติบโตเป็นวัย Medusa ในช่วงเวลาเดียวกัน ทำให้เกิดภาวะแมงกะพรุนสะพรั่ง (bloom) บ่อยครั้ง ครั้งแรกที่มีบันทึกไว้คือที่อียิปต์ในปี 2011 โดยคาดว่ามีนับหมื่นตัว บางพื้นที่มีความหนาแน่นถึง 20 ตัว ต่อลูกบาศก์เมตร

เจ้ากะหล่ำดอกจะอาศัยอยู่ในน้ำลึกเวลากลางวัน และขึ้นมาที่น้ำตื้นในเวลากลางคืน แถมสามารถเรืองแสงเพื่อให้ผู้ล่าตกใจได้ หน้าตาดูละม้ายคล้ายแมงกะพรุนไข่ดาว ใช่แล้ว! มันอยู่ในวงศ์ Cepheidae เดียวกันนั่นเอง

อ้างอิง: หนังสือ Jellyfish: A Natural History (เขียนโดย Lisa-ann Gershwin)